Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2020 оны 10 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 10 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Хүдэр, Зэлтэр, Бургалтай, Бугант, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 216-227 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 185-206 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас Орхон-Шаамар усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.62 мгN/л буюу ХА-аас 1.2 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.022 мгN/л буюу ХА-аас 1.1 дахин тус тус давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 134-181 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 59-82 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Хүдэр гол Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 94 мг/л, ХА-аас давсан  бохирдолгүй байна

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 216 мг/л,  ХА-аас бохирдолгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 229 мг/л,  ХА-аас нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.024 мгN/л буюу 1.2 дахин давсан байна.

Бугант гол,  Бугант голын  Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 88 мг/л,  ХА-аас  усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.85 мгN/л буюу ХА-аас 3.7 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.043 мгN/л буюу ХА-аас 2.2 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.145 мгР/л буюу ХА-аас 0.1 дахин давж бага зэргийн  бохирдолтой байна. 

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 709 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 7.04 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 5.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 16.0 мгО/л буюу ХА-аас 1.6 дахин тус тус давж голын дагуу бага бохирдолтой байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын  үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 550.2 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 10.40 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 7.7 мгО/л буюу ХА-аас 2.6 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.33 мгN/л буюу ХА-аас 2.7 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.234 мгN/л буюу ХА-аас 11.7 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.119 мгР/л буюу ХА-аас 1.2 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2020 оны 10 дугаар сарын 09-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 78.16%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2020 оны 10 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: 2020 оны 10 дүгээр сарын байдлаар Зэлтэр маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Бургалтай гол цэвэр, Буурь бага бохирдолтой,  Хиагт маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 76.9 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд стандартаас нийт азот 4.31 дахин, фосфор 1.53 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 2.44 дахин тус тус давсан  байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 63 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 10-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.007 мг/м³, хамгийн их нь 0.010 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.027 мг/м³, хамгийн их нь 0.045  мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. PM10 тоосонцор хүлцэх агууламжаас давсан тохиолдол гараагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 63 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.023 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.043 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.005 мг/м³ байна.

Тайлан бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч, ЧМ                        /М.Аягүл/